به مناسبت بزرگداشت حافظ شیرازی حافظ؛ زاهدی نیکو سرشت

خواجه شمس الدین محمد شیرازی مشهور به حافظ و لسان الغیب در ۷۲۷ هجری قمری در شیراز دیده به جهان گشود و در سال های بعد به فراگیری علوم در مکتب خانه مشغول شد و توانست با هوش سرشار خویش از محضر علمای بزرگ آن دیار بهره مند شود.
وی با مطالعه کتاب های بزرگان آن زمان چون «کشاف زمخشری، مطالع الانظار قاضی بیضاوی و مفتاح العلوم سکاکی» دانش خویش را پربارتر از پیش ساخت و در کنار آن با حفظ قرآن کریم، لقب حافظ را به دست آورد. او نزد «شاه شیخ جمال الدین ابواسحاق اینجو» به مقام والایی دست پیدا کرده بود و این امیر دانشمند و ادب دوست در دوره حکمرانی خود در عمرانی و آبادانی فارس و آسایش و امنیت مردم این ایالت به ویژه شیراز کوشید اما پس از آن، «امیر مبارزه الدین» از سلسله آل مظفر بر آل اینجو چیره شد و حکومتی مبتنی بر ظلم و ستم و سخت گیری در سراسر ایالت فارس حکمفرما کرد.
هیچ یک از این رویدادها نتوانستند در مسیر دستیابی این شاعر به آینده ای درخشان خللی وارد سازند و اینگونه نام او در دورترین شهرهای ایران و حتی در میان پارسی گویان کشورهای دیگر نیز شهرت یافت.
حافظ شیرازی آشنا به علوم ادبی و شرعی بود و از دقایق حکمی و حقایق عرفانی آگاهی داشت. استعداد بسیار وی در آمیختن مضمون های ادبی و آوردن صنایع گوناگون بیانی در غزل، او را سرآمد شاعران زبان فارسی کرد.
دیوان حافظ در بردارنده غزلیات، چند قصیده، قطعه، رباعی و ۲ مثنوی کوتاه با نام های «آهوی وحشی و ساقی نامه» است. وی با توانایی بالای خود توانست داستان های قرآنی را با اشاره های زیبا در سروده های خویش بازگو کند.
سرانجام این شاعر بلند آوازه در ۷۹۲ هجری قمری چشم از جهان فرو بست و در گلگشت مصلی که منطقه ای زیبا و با صفا بود و علاقه بسیاری به آن داشت به خاک سپرده شد.
هر ساله در۲۰ مهر ماه، مراسم بزرگداشت حافظ در محل آرامگاه او با حضور پژوهشگران ایرانی و خارجی برگزار می شود تا اینگونه تلاش وی در راه اعتلای زبان و ادب فارسی ارج نهاد شود.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت بزرگداشت حافظ با «فاطمه راکعی» شاعر و مدیر عامل انجمن شاعران ایران به گفت و گو پرداخته است.

– در ادامه متن گفت و گوی ایرنا را می خوانیم:
**ایرنا: حافظ شیرازی گشاینده راهی نو در شعر فارسی به شمار می رود، نوع بیان و سروده های این شاعر را چگونه ارزیابی می کنید؟
راکعی از حافظ به عنوان یکی از بزرگترین شاعران کلاسیک ایران نام برد و گفت: زبان شعری او بسیار زیبا و دارای فنون ارزشمندی است و تمامی مردم آن را درک می کنند و به راحتی می توانند با آن ارتباط برقرار کنند. از این رو شعرهای حافظ هم از نظر شاعران و شعرشناسان به عنوان یک اثر هنری تحسین می شود و هم برای عموم افراد که تخصص چندانی در شعر و شاعری ندارند، قابل فهم و ارزشمند است و به همین دلیل لقب «لسان الغیب» شایسته این شاعر فارسی سرا به شمار می رود.
**ایرنا: چه عامل هایی سبب ماندگاری شعر حافظ شده است و شعرهای او چگونه با مخاطب ارتباط برقرار می کند؟
مدیر عامل انجمن شاعران ایران درباره ماندگاری شعرهای حافظ اظهار داشت: دلیل جاودانی یک اثر ادبی این است که هم مردم از آن استفاده کنند و هم توجه متخصصان آن حوزه خاص را به خود جلب کند که شعرهای حافظ این ویژگی را به طور کامل دارد. بیشتر مردم سروده های او را متوجه می شوند و اثرهای این ادیب در دوره های زمانی مختلف به خوبی با افراد ارتباط برقرار کرده و همدلی و همزبانی با آنها سبب شده است تا به شعرهای حافظ تفأل بزنند.
پس از قرآن کریم در میان خانواده های ایرانی، بیشترین کتابی که وجود دارد، دیوان حافظ است زیرا مردم با آن انس دارند و به آن در لحظه های گوناگون پناه می برند و به آسانی با این دیوان ارتباط برقرار می کنند. شعرهای او به دلیل چند وجهی و چند معنایی بودن، ظرفیتی دارد که هر فردی می تواند برداشت خود را از شعر وی داشته باشد در واقع سروده های حافظ با مخاطبان خود سخن می گوید و همه آن را درک و با آن زندگی می کنند، این موارد همگی راز ماندگاری سروده های این شاعر توانمند است.
***ایرنا: محور غزل های حافظ و زمینه های شعری او بر چه پایه ای قرار دارد؟
این شاعر با بیان آن که غزل های حافظ بیشتر بر سه محور عاشقانه، عرفانی و نقد اجتماعی متکی است، یادآور شد: عشق در شعرهای کلاسیک فارسی به ویژه سروده حافظ نقش مهمی دارد و از آن گاهی تعبیرهای عرفانی و زمانی تعبیرهای عاشقانه می شود. همین امر نیز باعث شده تا فعالان حوزه عرفان و افراد علاقه مند به شعرهای عاشقانه، از شعرهای او استقبال کنند.
راکعی درباره مضمون های شعری حافظ اظهار کرد: سروده های این شاعر شامل مضمون های اجتماعی و سیاسی نیز است زیرا او در شعرهای خود به نقد ریا و دو رنگی می پردازد و از طرفی شجاعت ها را ستایش می کند، به همین دلیل افرادی که زمینه های فکری اجتماعی و سیاسی دارند به شعرهای وی علاقه مند می شوند. به تعبیری باید گفت، شعرهای حافظ از نظر فرم و معنا توانسته است در سده های متمادی، ماندگار و پایدار بماند.
**ایرنا: تاثیرپذیری شعر حافظ از قرآن را چگونه ارزیابی می کنید؟
مدیر عامل انجمن شاعران ایران گفت: از جمله عوامل ماندگاری شعر این شاعر غزلسرا، اشراف کامل او بر معنا و روایت های مختلف قرآن است. حافظ به این کتاب آسمانی و معنای روشن و محکم آن احاطه داشت و در تمام سروده های او تدبر در معنا و تأثیرپذیری از قرآن مشاهده می شود، این شاعر پارسی گو همواره از آیه های آن استفاده می کرد و سخنان پروردگار را در شعرهای خود به خوبی انعکاس داده است.
بعضی از شعرها از نظر شعرشناسان به لحاظ بهره گیری از عوامل مختلف جوهری، اثر خوبی به شمار می روند اما مخاطبان محدود و کوچکی دارند. ویژگی خاص شعر حافظ این محسوب می شود که با وجود دیدگاه مثبت صاحب نظران و منتقدان به آن در طول زمان ها با مخاطبان مختلف در سطح گسترده ارتباط برقرار کرده است.
**ایرنا: چه عاملی سبب می شود تا یک شاعر نسبت به دیگر شاعران برتری داشته باشد؟
این شاعر در ارتباط با مقایسه حافظ با دیگران شاعران پارسی گو تصریح کرد: در ادبیات ایران نباید شاعران فارسی گو را با یکدیگر در مقام قیاس قرار داد زیرا هر یک از شاعران به نوعی در ادبیات این مرزو بوم تاثیرگذار بوده اند. حافظ یکی از شاعران بزرگ و از افتخارهای شعر و ادب فارسی به حساب می آید و در کنار او می توان از شاعران برجسته ای همچون «مولوی، فردوسی، سعدی و …» نام برد که هر کدام از آنها در شعر کلاسیک دارای جایگاه و سبک ویژه ای هستند. در واقع برخی به شعر حافظ عشق می ورزند و با آن زندگی می کنند به همان نسبت هم، افرادی با شعر شاعران دیگر انس و الفت دارند و حتی ممکن است غافل از غزل های حافظ نیز نباشند.
تاثیر گذاری، حرف نخست را در شعرهای کلاسیک، نو و سپید، می زند، پس باید دید که کدام شاعر بهتر می تواند تاثیر معنوی و زیبایی شناختی را در قشر وسیعی از جامعه شعر دوست و شعر شناس ایجاد کند. به همین دلیل شاعرانی مانند حافظ که توانسته اند در میان تعداد زیادی از افراد جامعه معاصر و بعد از خود تاثیرگذار باشند به عنوان قله شعر و ادب فارسی شناخته شده اند و این اثرگذاری به دلیل سروده های ناب آنها و برتری شعری از لحاظ فرم و محتوا نسبت به شعر شاعران دیگر است.
شعر چنین شاعرانی به صورت عموم مسایل عرفانی، اخلاقی و اجتماعی با تامل های قوی درباره عشق، زندگی، مرگ، فتوت و … را در بردارد و بدین ترتیب دلیل ماندگاری سروده های آنها این بوده که این نوع موضوع ها در شعرهایشان فراوان مشاهده می شود که اموری جهانی و فراتر از زمان و مکان هستند.
**ایرنا: شاعران معاصر چگونه می توانند به خلق اثرهای ماندگار مانند آثار حافظ بپردازند؟
راکعی درباره خلق آثار مانا به وسیله شاعران معاصر گفت: یک شاعر خوب در هر زمان باید بکوشد، اثرهایی همچون سروده های حافظ خلق کند تا اینگونه برای جامعه و مردم جاودانه شود که این امر با تلاش و کوشش قابل دست یافتن است. شاعران جوان بایستی با مطالعه جدی و مستمر شعرهای کلاسیک فارسی، معاصر و ادبیات جهان به پیشرفت در زمینه شعر و ادبیات برسند و باید آثار شاعرانی همچون حافظ، مولوی، سعدی و … را مطالعه کنند تا با زبان و سبک خود به همراه آموخته هایی که از این آثار به دست می آورند، اثرهایی همچون آنان در حوزه ادبیات فارسی بیافرینند.